საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია"- დავით ჩივაძე

 სახელმწიფოს წარმოშობის შესახებ მრავალი თეორია არსებობს, ზოგიერთი მათგანი დღემდე პოულობს მხარდაჭერას, მაგალითად თეოლოგიური, პატრიარქალური, ფსიქოლოგიური, ძალმომრეობისა და სხვა. ერთ-ერთ გავრცელებულ მიდგომას წარმოადგენს საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია. ამ თეორიის მიხედვით , მას შემდეგ,რაც ადამიანებმა თავი დააღწიეს „ბუნებრივ“ მდგომარეობას, - გაერთიანდნენ სახელმწიფოში, ნებაყოფლობითა და ურთიერთთანხმობით დადებული „ხელშეკრულების“ საფუძველზე; მათ საკუთარი ნებით გაასხვისეს თავისუფლების ნაწილი, რათა დაცული ყოფილყო მათი სიცოცხლის უსაფრთხოება და საკუთრების უფლება.

ეს მოსაზრება ჯერ კიდევ ანტიკური პერიოდიდან იღებს სათავეს. ათენელმა ფილოსოფოსმა ეპიკურემ ( ძვ. წ. აღ. 431-270) ერთერთმა პირველმა განიხილა სახელმწიფო, როგორც ადამიანთა შორის ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული ურთიერთობა. თუმცა მისთვის საკითხის ბევრი მხარე ბუნდოვანი დარჩა - მან ვერ გაარკვია რა ურთიერთობა უნდა ყოფილიყო ამ სოციალურ ორგანიზმსა და პიროვნებას შორის.

აღნიშნულმა საკითხმა სერიოზული აქტუალობა ფეოდალიზმის კრიზისის პერიოდში შეიძინა. ჰოლანდიელი მოაზროვნე ჰუგო გროციუსი იყო პირველი, (1583-1605 წწ) ვინც საზოგადოებრივი ხელშეკრულების იდეით დაინტერესდა და მას თეორიული სახე მისცა. გროციუსის შეხედულებით, ბუნებრივ საზოგადოებაში ცხოვრებამ ადამიანს ასწავლა, რომ მარტო სუსტი იქნებოდა გარემოსთან ბრძოლაში, საჭირო ოყო, „ხელშეკრულების საფუძველზე“ ისეთი ორგანიზაციის შექმანა , რომელიც დაიცავდა ადამიანებს და მოაწესრიგებდა მათ შორის ურთიერთობებს. ასე წარმოიშვა სახელმწიფო, როგორც უმაღლესი მმართველი და ხელისუფალი. გროციუსი ხალხის სუვერენობას ცნობს, მაგრამ არ აძლევს მას უფლებას ამხედრდეს სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რადგან მისი მოსაზრებით ხალხს სახელმწიფოს სახით, თავისი ბუნებრივი უფლება, გარკვეულწილად,  სუვერენისათვის სამოქმედოდ გადაუცია.  გროციუსის აზრით, რაკი სახელმწიფო კერძო ინიციატივის შედეგია და ინდივიდის დაცვის მიზნით წარმოშობილა, იმდენად არის გონივრული, რამდენადაც პიროვნებას და მის ინდივიდუალობას იცავს. თითოეულ თავისუფალ ხალხს თავად შეუძლია აირჩიოს მმართველობის ის ფორმა , რომელიც მას სურს და რომლის აუცილებლობასაც ობიექტური პირობები უკარნახებენ.

თეორიის შემდგომი განვითარება ინგლისელი განმანათლებლის, თომას ჰობსის ( 1588- 1679 წწ.) სახელთანაა დაკავშირებული. ჰობსის მოსაზრებით , პოლიტიკური საზოგადოების შექმნამდე ადამიანები ბუნებრივ მდგომარეობაში ცხოვრობდნენ, სადაც არ არსებობდა  კერძო საკუთრება,  ზუსტი განსხვავება „ჩემსა“ და „შენს“ შორის და არც სამართალი. მათი მოქმედება ეგოიზმით იყო ნაკარნახევი და ყველას თვითგადარჩენის პრინციპი ამოძრავებდა. ჰობის აზრით , ეს იყო „ომი ყველასი ყველას წინააღმდეგ“. მუდმივი შიშის მდგომარეობამ დღის წესრიგში დაყენა ამ ვითარებიდან თავის დაღწევის აუცილებლობა. მაშასადამე, ჰობსის მოსაზრებით, იმ ადამიანთა მთავარი მიზანი, რომელთაც საკუთარ თავს ლაგამი ამოსდეს, თვითგადარჩენაზე ზრუნვა იყო. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მათ სურდათ თავი დაეღწიათ „უბადრუკი საომარი მდგომარეობისათვის“, რომელიც საერთო ხელისუფლების არარსებობის პირობებში ადამიანთა ბუნებრივი ლტოლვების გარდაუვალ შედეგს წარმოადგენდა.

ჰობსის აზრით, ბუნებრივ კანონებს (იგი მათ აიგივებს მორალურ კანონებთან: მიუკერძოებლობა, სამართლიანობა, თავმდაბლობა, სიკეთე და სხვ.) არ ძალუძთ ადამიანთა უსაფრთხოების გარანტნი გახდნენ, რადგან ამ კანონებს ადამიანები სურვილის შესაბამისად მიჰყვებიან. მისი შეხედულებით, უსაფრთხოების გარანტიების შექმნა არც ადამიანათა მცირერიცხოვან გაერთიანებებს შეუძლიათ, რაკი მცირე რაოდენობრივი ცვლილებაც კი ცვლის ფიზიკური ძალის უპირატესობას და ძალადობას ახალისებს. თუმცა ადამიანთა ხელსაყრელი რაოდენობაც რომ არსებობდეს, თუკი ყოველი ადამიანი კერძო აზრითა და ინტერესებით ხელმძღვანელობს, ასეთი საზოგადოებისაგან არც მფარველობას უნდა მოველოდეთ და არც სამართლიანობას, შესაბამისად ისინი საერთო ნებას უნდა ექვემდებარებოდნენ.

არსებობენ ცოცხალი არსებანი (მაგ.ჭიანჭველები, ფუტკრები) , რომლებიც საზოგადოებრივი წესით ცხოვრობენ და საკუთარი ნებით მოქმედებენ, რაკი არ აქვთ უნარი ერთმანეთს გაუზიარონ, რას თვლიან აუცილებლად საერთო კეთილდღეობისათვის. რატომ არ შეიძლება ადამიანმაც ამავე პრინციპით იცხოვროს? ჰობსი ამას შემდეგი მიზეზებით ხსნის:

ადამიანებს ამ მწერებისაგან განსხვავებით, ახასიათებთ კონკურენტუნარიანობა, პატივისა და ჩინებისაკენ მიდრეკილება; თითოეული ადამიანის მოთხოვნები ინდივიდუალურია და სხვებისაგან განსხვავებული; მწერებს არ აქვთ საკუთარი მოსაზრებენი, მისწრაფება, სხვას მოახვიონ საკუთარი შეხედულებები, აღმოაჩინონ სხვის მიერ დაშვებული შეცდომები, განსაზღვრონ არამართლზომიერება და მატერიალური ზარალი. რაც მთავარია, აღნიშნული არსებების თანხმობა ბუნებრივია, ადამიანებისა კი ხელოვნური და შეთანხმებაზე დაფუძნებული, შესაბამიად არაფერია გასაოცარი იმაში, რომ ეს ერთობა არ არის მუდმივი და მოითხოვს საერთო ხელისუფლების არსებობას, რომელიც შიშის ქვეშ მოაქცევს ადამიანებს და წარმართავს მათ ქმედებებს საერთო კეთილდღეობისაკენ.

პრობლემის გადაწყვეტა მხოლოდ ერთი გზით შეიძლებოდა:  მთელ ხელისუფლებას ერთი ადამიანის ან ადამიანთა კრების ხელში უნდა მოეყარა თავი. მას უნდა განესახიერებინა თითოეული პიროვნება, ჰქონოდა სათანადო ნდობა  და უნდა ყოფილიყო პასუხისმგებელი, რომ ყოველივი ინდივიდი თავის ძალისხმევას საერთო ნებას დაუქვემდებარებდა. ხელშეკრულება, რომელიც ამ გაერთიანებაში შესვლის სურვილის მქონე ნებისმიერმა ადამიანმა მეორესთან დადო , ჰობსის მოსაზრებით, შემდეგნაირად ჟღერს: „მე აღვჭურვავ უფლებამოსილებით ამ ადამიანს თუ კრებას და გადავცემ მას ჩემს მართვა-გამგეობის უფლებას, იმ პირობით , რომ შენც ასეთივე სახით გადასცემ მას შენს უფლებას და ყოველი ჩვენგანის მიერ იქნება სანქცირებული მისი მოქმედება“.

„ასეთი იყო დაბადება დიდი ლევიათანისა“-ამბობს ჰობსი. ის ვინც უმაღლეს ხელისუფლებას ფლობს სუვერენია, დანარჩენები კი ქვეშევრდომებად იწოდებიან.

სახელმწიფოში გაერთიანებით ადამიანი არ გათავისუფლებულა ეგოიზმისაგან. არავის მოსდის აზრად , შეეწინააღმდეგოს მათემატიკურ დებულებებს, მაგრამ როცა საქმე საკუთრებაზე მიდგება, ადამიანები ყველა საშუალებით ებრძვიან ერთმანეთს, ირონიულად აღნიშნავს ჰობსი,- „დებულებაში , რომ სამკუთხედის სამი კუთხის ჯამი ქონების პატრონთა ინტერესების საწინააღმდეგო ყოფილიყო, მაშინ ამ სწავლებას ყველა გეომეტრიული წიგნის დაწვით აღმოფხვრიდნენ დედამიწის ზურგიდან“

აქედან გამომდინარე , ჰობსი წესრიგის საჭიროება თავისუფლების სურვილზე მაღლა აყენებს, იგი სუვერენს ფართო უფლებებს ანიჭებს.  მისი აზრით არისტოკრატიული მმართველობა უვარგისი და მერყევია, დემოკრატია სიტყვით ბატონობს, საქმით კი დემაგოგებისაგან შემდგარი არისტოკრატიაა, გამოსავალს ჰობსი აბსოლუტურ მონარქიასი ხედავს. სუვერენის ფართო უფლებებს იგი შემდეგნაირად ასაბუთებს, თუკი ხალხმა აიღო ვალდებულება სუვერენის აზრი და ქმედება აღიაროს, როგორც მისი საკუთარი, მათ არ შეუძლიათ თავად მისი თანხმობის გარეშე გამოვიდნენ მისი ხელისუფლებიდან, რწმუნება გადასცენ სხვა ადამიანს, დაუბრუნდნენ ბრბოს ან ქაოსს. ადამიანებმა, სახელმწიფოს შექმნის დროს, ხელშეკრულება ერთმანეთთან დადეს და არა სუვერენთან, შესაბამისად ამ უკანასკნელის მხრიდან არ შეიძლება ადგილი ჰქონდეს დარღვევას. მისი აზრით , სუვერენს არ დაუდევს წინასწარი შეთანხმება ქვეშევრდომებთან, რაკი მას ეს შეთანხმება უნდა დაედო ან ბრბოსთან ან თითოეულ ადამიანთან ცალ-ცალკე.  ბრბოსთან ხელშეკრულებას ვერ დადებდა, რაკი ის, სახელმწიფოს შემოღებამდე, ერთიან პიროვნებას არ წარმოადგენდა, თითოეულ ადამიანთან მრავალ ცალკეულ შეთანხმებას კი ვერ დადებდა ,- ასე მოპოვებული ხელისუფლება ქმედითუნარიანი არ იქნებოდა, რაკი ნებისმიერი აქტი, ცალკე დადებული, საერთო ნებას ეწინააღმდეგება.

ჰობსის შეხედულებით, სუვერენი კანონზე მაღლა დგას და ღმერთის გარდა არავის წინაშე აგებს პასუხს. თუმცა მან უნდა დაიცვას მოქალაქეთა უსაფრთხოება და უზრუნველყოს ისინი ყოველგვარი სიკეთით, აღსანიშნავია, რომ ჰობსი არ იყო უკიდურესი მონარქისტი , მაგრამ XVII საუკუნის ინგლისში არსებულმა სოციალურმა კრიზისმა მასზე დიდი გავლენა იქონია.

ჰობსის დამოკიდებულებებმა  მნიშვნელოვანი კვალი დაამჩნია შემდგომი პერიოდის მოაზროვნეთა შეხედულებებს. ინგლისელი განმანათლებელი ჯონ ლოკი ( 1632- 1704 წწ.) წინამორბედის მსგავსად, სახელმწიფოს საფუძვლად ხელშეკრულებას მიიჩნევდა,  მისი დამოკიდებულება ბუნებრივ მდგომარეობასთან არსებითად განსხვავებულია. მისი აზრით „ბუნებრივი მდგომარეობა არ არის „ომი ყველასი ყველას წინააღმდეგ“, ის არ ხასიათდება ეგოიზმით. ბუნებრივ მდგომარეობაში ადამიანები იყვნენ სრულიად თავისუფალნი საკუთარ მოქმედებაში, ასევე- განეკარგათ თავიანთი თავი და ქონება, ეს თანასწორობის მდგომარეობაა, რომლის დროსაც ყოველგვარი ხელისუფლება და იურისდიქცია საერთოა. მართალია ადამიანს განუსაზღვრელი თავისუფლება ჰქონდა , მაგრამ არ ჰქონდა სხვა ადამიანის მოკვლის უფლება, რაკი ბუნებრივი კანონები ღვთაერბრივი წარმომავლობისაა და ყველა ადამიანს თანაბრად ავალდებულებს  არ ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, თავისუფლება და საკუთრება.

ლოკი თვლის , თავისუფალი დ ა თანასწორი ადამიანების ბუნებრივი მდგომარეობიდან   გამოყვანა და პოლიტიკური ხელისუფლებისათვის იძულებით დაქვემდებარება არავის შეეძლო, მათივე თანხმობის გარეშე. ერთადერთი გზა , რომლითაც ადამიანი უარს იტყოდა ბუნებრივ თავისუფლებაზე და საკუთარ თავს პოლიტიკურ ლაგამს ამოსდებდა, ეს იყო სხვებთან გაერთიანება ხელშეკრულების საფუძველზე. ახლად შექმნილი პოლიტიკური ორგანიზმი სახელმწიფოდ იწოდებოდა. რაკი აღნიშნული გაერთიანება მისმა თითოეულმა წევრმა შექმნა, ყოველი მათგანი ვალდებულია დაემორჩილოს მის ნებას, რაც უმრავლესობის ნებას წარმოადგენს, სხვაგვარად ამ ორგანიზმის არსებობას აზრი არ ექნება. მაშასადამე , ლოკის აზრით , „ნებისმიერი პოლიტიკური საზოგადოების საწყისი არის თავისუფალ ადამიანთა თანხმობა, გაასხვისონ საკუთარი ნება უმრავლესობის სასარგებლოდ“.

ბუნებრივია ჩნდება შეკითხვები:

სად არის მაგალითები ისტორიაში, რომ თავისუფალის და თანასწორი ადამიანის ჯგუფმა მსგავსი სახით ხელისუფლება დაარსა?

რა ამტკიცებს, რომ მსგავს სიტუაციაში ადამიანები ასე მოიქცეოდნენ?

შეკითხვებს ლოკი შემდეგი სახით პასუხობს:  „ ჩვენ არაფერი გვსმენია ქსერქსესა და სალმანასარის ჯარისკაცებზე, სანამ ისინი გაიზრდებოდნენ და არმიაში იმსახურებდნენ, თუმცა ეს არ ნიშნავს , რომ ისინი ბავშვები არასოდეს ყოფილან. სახელმწიფოც პიროვნებას მიაგავს - მან არაფერი იცის თავის დაბადებისა და ყრმობის შესახებ.“ ის მაგალითად იშველიებს ამერიკის კონტინენტზე მცხოვრებ ხალხებს, რომელთაც მეფეები არ ჰყავთ, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში ომის ან მშვიდობიანობის პერიოდში ირჩევენ ხელმძღვანელს საკუთარი სურვილით. მისი აზრით,  ეს ფაქტი ადასტურებს თავისუფალი ადამიანების მიერ ხელისუფლების საკუთარი ნებით გასხვისების შესაძლებლობას.

ლოკი ემიჯნება პატრიარქალური თეორიის მომხრეებს, რომლებიც თვლიან, რომ სახელმწიფო ხელისუფლება მამის ხელისუფლების განვითარების შედეგს წარმოადგენს. მართალი ისტორიაში ხელისუფლება ხშირად ერთპიროვნული იყო , მაგრამ ეს ინსტიტუტი არ ეფუძნებოდა მამის ავტორიტეტს. ამის დასტურია ის , რომ თავდაპირველად მონარქის ხელისუფლება არჩევითი იყო.

ლოკის აზრით, ადამიანები გაერთიანდნენ და ხელისუფლება საკუთარი ნებით გადასცეს ერთ პიროვნებას, წინასწარ დადგენილი საზღვრებისა და რეგულირების გარეშე, რაკი ენდობოდნენ მის კეთილგონიერებას და პატიოსნებას, მათ არ უფიქრიათ იმაზე, რომ ადამიანური პატივმოყვრეობა მემკვიდრეობით ხელისუფლებას მოახვევდათ თავს. 

თუკი ბუნებრივ მდგომარეობაში ადამიანი ფართო უფლებებით სარგებლობდა, რამ აიძულა ის უარი ეთქვა თავისუფლებაზე და სხვა ძალის ხელმძღვანელობას დამორჩილებოდა?

ლოკის შეხედულებით, ამას შემდეგი მიზეზები ჰქონდა:

• ბუნებრივ მდგომარეობაში არ არსებობდა საერთო თანხმობით დადგენილი კანონები- ადამიანები საკუთარი ინტერესებით ხელმძღვანელობდნენ .
• არ არსებობოდა მცოდნე და ობიექტური სასამართლო, ხშირი იყო მიკერძოება და დაუდევრობა, განსაკუთრებით მაშინ როცა საქმე უცხო ადამიანს ეხებოდა .
•  არ არსებობდა სათანადო ძალა, რომელსაც შეეძლო დაეცვა სამართლინი განაჩენი და სისრულეში მოეყვანა ის.

გამომდინარე აქედან, ადამიანებც მუდმივად უწევდათ შიშისა და საფრთხის მდგომარეობაში ყოფნა. ეს უბიძგებდა მათ გაერთიანებულიყვნენ პოლიტიკურ საზოგადოებაში, რომელიც დაიცავდა მათ სიცოცხლეს, თავისუფლებას და საკუთრებას.

ლოკის შეხედულებით, მმართველობის ფორმას განსაზღვრავს, ვინ ფლობს საკანონმდებლო ხელისუფლებას სახელმწიფოში. მან საფუძველი ჩაუყარა „ხელისუფლების დანაწილების თეორიას“. ლოკის აზრით, საკანონმდებლო ხელისუფლება ხალხის შიგნით წარმოშობილა და სამუდამოდ ხალხს უნდა დარჩეს. ის  მონარქს აღმასრულებელ ძალაუფლებას უტოვებს. ლოკი აკრიტიკებს მოსაზრებას , რომ ადამიანები ამა თუ იმ ხელისუფლების მორჩილების ქვეშ იბადებიან:  „თუკი მეფე არღვევს კანონს და მიდის ხალხის ნების წინააღმდეგ , ამ უკანასკნელს სრული უფლება აქვს მოახდინოს რევოლუცია“

ამ დებულებებზე დაყრდნობით ლოკმა გაამართლა 1688 წლის „სახელოვანი რევოლუცია“ . გარდა ამისა, მისი შეხედულებანი წარმოადგენდა საფუძველს ახალი ლიბერალური პოლიტიკური თეორიისა, რომელიც კონსტიტუციონალიზმად იწოდება.

ფრანგმა განმანათლებელმა ჟან - ჯაკ რუსომ ( 1712-1788 წწ) საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია ახალ საფეხურზე აიყვანა და მას სპეციალური ნაშრომიც მიუძღვნა.

რუსო საზოგადოებათა შორის უძველეს და ერთადერთ ბუნებრივ საზოგადოებად ოჯახს მიიჩნევს. მაგრამ ოჯახშიც შვილები მანამდე რჩებიან, სანამ არსებობის შესანარჩუნებლად საჭიროებენ ამას. როცა აუცილებლობა ქრება, ბუნებრივი კავშირიც ირღვევა, მამის მორჩილებისაგან თავდახსნილი შვილები და შვილებზე ზრუნვისაგან თავისუფალი მამები დამოუკიდებლობას თანაბრად იბრუნებენ და თუ გვერდიგვერდ ცხოვრებას აგრძელებენ,ეს არის ნებაყოფლობითი აქტი. ოჯახის ერთიანობა შენარჩუნებულია მხოლოდ შეთანხმებით. 

რუსოს აზრით, ბუნებრივი მდგომარეობის პირობებში, ადამიანებს არ ქონდათ ერთმანეთის მიმართ იმდენად უცვლელი მიმართებანი, ომის ან მშვიდობის მდგომარეობა რომ შეექმნათ.  ომი არ გულისხმობს ადამიანებს შორის მიმართებას, ეს არის ურთიერთმიმართება პოლიტიკურ გაერთიანებებს შორის; განსაზღვრულ ეტაპზე, ბუნებრივ მდგომარეობაში არსებული ურთიერთობანი კრიზისმა მოიცვა, ის პირველყოფილი სახით არსებობას ვეღარ გააგრძელებდა, თუ ფორმას არ შეიცვლიდა, დაიღუპვა გარდაუვალი იყო. პრობლემა შემდეგნაირად გამოიყურებოდა : „გამოინახოს ასოციაციის ისეთი ფორმა, რომელიც ერთიანი ძალით დაიცავს და უზრუნველყოფს მისი ყოველი წევრის პიროვნებასა და ქონებას. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ერთმანეთთან იქნება შეკავშირებული, თითოეული მხოლოდ საკუთარ თავს დაემორჩილება და უწინდებურად თავისუფალი დარჩება“ . ეს საკითხი გადაწყდა საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადებით, რომელსაც რუსო შემდეგი სახით აყალიბებს:

„თითოეული ჩვენგანი თავის პიროვნებასა და მთელ თავის ძალას გაიღებს საერთო ნების უზენაესი ხელმძღვანელობით და ყოველი წევრი გვეძლევა, როგორც მთელის განუყოფელი ნაწილი“

ასეთი გზით წარმოშობილი სუვერენის ურთიერთობას მის მოქალაქესთან, რუსო არ განიხილავს როგორც რანგით ზემდგომის შეთანხმებას მისდამი დაქვემდებარებულ პირთან , - ეს არის მთელის თანხმობა თითოეულ მის წევრთან. იგი კანონიერი შეთანხმებაა, ვინაიდან საზოგადოებრივ ხელშეკრულებას ეფუძნება. ვიდრე ქვეშევრდომები ამგვარ შეთანხმებას მორჩილებენ, ისინი გარდა საკუთარი ნებისა არავის ემორჩილებიან.

რუსო ერთმანეთისაგან მიჯნავს ბუნებრივ და სამოქალაქო თავისუფლებას. ბუნებრივი თავისუფლება ინდივიდის ძალებითაა შემოფარგლული და მას უსაზღვრო უფლებას ანიჭებს ყველაფერზე, რაც იზიდავს და რასაც შეიძლება დაეუფლოს. სამოქალაქო თავისუფლება კი საერთო ნებითაა შეზღუდული და ადამიანს ანიჭებს უფლებას ყოველივეზე, რაც აბადია. რუსოს აზრით , იმ კანონების მორჩილებით, თავის თავს რომ დაუწესა, ადამიანს შეუძლია მოიპოვოს უფრო მეტი თავისუფლება, ვიდრე ბუნებრივ მდგომარეობაში, რაკი ამ გზით საკუთარი გულისთქმის მონობას აღწევს თავს.

საზოგადოებრივი ხელშეკრულების მიზანი ხელშეკრულების დამდებ პირთა დაცვაა, თუმცა ვისაც საკუთარი სიცოცხლის შენარჩუნება სხვათა მეშვეობით სურს, საჭიროების შემთხვევაში საკუთარი სიცოცხლე უშურველად უნდა გაიღოს სხვებისათვის. რადგან ის არა მხოლოდ ბუნებისაგან ნაბოძებია, არამედ გარკვეული პირობით სახელმწიფოსაგან გაღებული ძღვენიცაა.

რუსოს აზრით, საკანონმდებლო ხელისუფლება სახელმწიფოს გულია, აღმასრულებელი კი - ტვინი, რომელსაც ქვეყნის ყველა ნაწილი მოძრაობაში მოჰყავს. შეიძლება ტვინს დამბლა დაეცეს და პიროვნება მაინც ცოცხლობდეს, მაგრამ როგორც კი გული მუშაობას შეწყვეტს, პიროვნება კვდება. მისი შეხედულებით, სახელმწიფო მოხელეთა რაოდენობა მოქალაქეთა ოდენობის უკუპროპორციული უნდა იყოს. აქედან გამომდინარე, დემოკრატიული მმართველობის ფორმა პატარა სახელმწიფოებს შეესაბამება, არისტოკრატიული  - საშუალოს, ხოლო მონარქიული - დიდებს.

ბუნებრივია ჩნდება შეკითხვა, რომელია უკეთესი მმართველობა?  რუსოს პასუხი მარტივია: რაკი პოლიტიკური ასოციასციის მიზანი თავისი წევრების დაცვა და კეთილდღეობაა, საუკეთესო მმართველობა ის არის , რომელშიც ხალხი მდიდრდება და რაოდენობრივად მატულობს, უარესია ის, რომელშიც ხალხი მცირდება და ღატაკდება.

რუსო თვლის , რომ „ხალხი კარგად იქცევა, როცა იძულებულია მორჩილებდეს, მაგრამ გაცილებით უკეთ იქცევა, როდესაც შესაძლებლობა ეძლევა ეს უღელი გადაიგდოს. საზოგადოებრივი წყობა წმინდათ-წმინდაა, მაგრამ არა ბუნებით ბოძებული,  ეს ნება ეფუძნება შეთანხმებებს“. აქედან გამომდინარე , შეიძლება ვთქვათ, რომ თუკი ხელისუფლება არ იცავს ხალხის ინტერესებს და არ ზრუნავს მის კეთილდღეობაზე, ხალხს აქვს უფლება ის დაამხოს.

რუსოს თეორია ფრანგი რევოლუციონერების მთავარ დოქტრინად იქცა და დიდი როლი ითამაშა შემდგომი პერიოდის ლიბერალური აზროვნების განვითარებაში.

საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორიას სხვა მისიაც ჰქონდა, მას უნდა შეეცვალა შუა საუკუნეებში არსებული დამოკიდებულება ხელისუფლების მიმართ. ფეოდალიზმის ხანაში ხელისუფლების სათავე მეფე იყო , რომლის უფლებამოსილებანი მისი ღვთაებრივი წარმოშობის თეორიით იყო განმტკიცებული. საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია კი ასაბუთებს რომ ხელისუფლება „ქვემოდან მოდის“ , მისი წყარო ხალხია. შესაბამისად თუკი ხელისუფლება ხალხის ინტერესებს არ ემსახურება ხალხს აქვს უფლება შეცვალოს ან გააუქმოს იგი. გარდა ამისა ეს თეორია უგულებელყოფს შუა საუკუნეებში გაბატონებულ წოდებრივ დამოკიდებულებას. რადგან სახელმწიფო ყველა ინდივიდმა თანაბარი უფლებით დაარსა, შესაბამისად მან უნდა შეძლოს ყველა მოქალაქის ინტერესების და მოთხოვნილებების თანაბრად უზრუნველყოფა, მათი უფლებებისა და თავისუფლების თანაბრად დაცვა.

ასეთია საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორიის არსი, როგორც ვხედავთ თეორიას ახასიათებს შინაგანი წინააღმდეგობანი, თუმცა ყველა მიმდევარი თანხმდება იმაზე, რომ სახელმწიფო ადამინათა თავისუფალი ნების საფუძველზე შეიქმნა. მართალია თეორია სახელმწიფოს წარმოშობის საკითხზე ამომწურავ პასუხს ვერ იძლევა, მაგრამ სხვა თეორიების გვერდით მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს.





გამოყენებული მასალა:

• თომას ჰობსი -"ლევიათანი"
• ჯონ ლოკი - "ორი ტრაქტატი ხელისუფლების შესახებ"
• ჟან-ჟაკ რუსო - "საზოგადოებრივი ხელშეკრულება"